Ψυχοεκπαιδευτικό Πρόγραμμα για την Πρόληψη του Άγχους
Λίγα λόγια για το μοντέλο που χρησιμοποιήθηκε
Το Πρόγραμμα στηρίζεται στο μοντέλο της γνωσιακής – συμπεριφοριστικής ψυχοθεραπείας. Είναι ο τύπος της ψυχοθεραπείας που δίνει έμφαση στο ρόλο της σκέψης, στα συναισθήματα και στη συμπεριφορά. Τα ανεπιθύμητα συναισθήματα και οι συμπεριφορές πηγάζουν από συγκεκριμένους τρόπους σκέψης και ερμηνείας του τρόπου με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό, τον κόσμο και το μέλλον.
Χρησιμότητα Προγράμματος
Σύμφωνα με τις Αγγελοσοπούλου και Ζαφειροπούλου (2012), το άγχος στα παιδιά είναι δύσκολο να αναγνωριστεί, καθώς επικρατεί η λανθασμένη αντίληψη ότι είναι ασταθές και ότι συνήθως ξεπερνιέται. Επίσης, πολλές φορές τα παιδιά τείνουν να εσωτερικεύουν τα αγχώδη συναισθήματα τους, δηλ. να τα στρέφουν προς τον εαυτό τους, με αποτέλεσμα να μην παίρνουν τη βοήθεια που χρειάζονται. Αποτέλεσμα αυτού είναι η ανησυχία, η απόσυρση, η απομόνωση, οι φοβίες, καθώς και τα σωματικά συμπτώματα (Achenbach & Howell,1993, Achenbach, 1991).
Τα αγχώδη παιδιά παρουσιάζουν ελλείψεις στην κοινωνική τους λειτουργικότητα, είναι ντροπαλά, λιγότερα διεκδικητικά και συχνά αποσύρονται. Συνάμα είναι υπερευαίσθητα στην κριτική, έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση και εμφανίζουν προβλήματα στις σχέσεις με τους συνομηλίκους (Ginsburg, La Greca, & Silverman, 1998). Προβλήματα διαπιστώνονται και στο σχολείο καθώς δυσκολεύονται να ξεκινήσουν αλλά και να ολοκληρώσουν εργασίες λόγω της πεποίθησης τους ότι αυτό που κάνουν δεν είναι ποτέ αρκετό (Barrett & Pahl, 2006). Επιπλέον, μια ουδέτερη κατάσταση ένα αγχώδες παιδί θα την εκλάβει ως απειλητική.
Στην πραγματικότητα το γενικευμένο άγχος είναι η επικρατέστερη διαταραχή που βιώνουν τα παιδιά. Υπάρχει η εκτίμηση ότι σε μια τάξη 30 μαθητών το ένα στα πέντε παιδιά διατρέχει κίνδυνο να παρουσιάσει κάποια αγχώδη διαταραχή (Barrett & Pahl,2006).
Νέα δεδομένα υποστηρίζουν ότι η πρόληψη του άγχους στην παιδική ηλικία είναι σημαντικότερη από την θεραπεία και εφιστούν την προσοχή στους λόγους που καθιστούν κάτι τέτοιο αναγκαίο. Φαίνεται δηλαδή ότι λόγω της υποχωρητικής και συνεργατικής φύσης του αγχώδους παιδιού, οι γονείς και οι εκπαιδευτικοί συχνά δεν αντιλαμβάνονται ότι υποφέρει από εσωτερικά προβλήματα.
Τέλος, έχει παρατηρηθεί ότι, και στις περιπτώσεις όπου το παιδί παραπέμπεται για θεραπεία, η διαταραχή είναι ήδη εδραιωμένη και οι επιπτώσεις της στη σχολική επίδοση ή στις σχέσεις με τους συνομηλίκους είναι δύσκολο να αποκατασταθούν (Tomb & Hunner, 2004).
Στόχος του Προγράμματος
Το πρόγραμμα είναι σχεδιασμένο έτσι ώστε να συμβάλλει στην συναισθηματική ανθεκτικότητα των παιδιών, στην αντιμετώπιση αγχογόνων ή δύσκολων καταστάσεων και στην ενίσχυση των κοινωνικών τους δεξιοτήτων.
Αξιολόγηση αναγκών-ετοιμότητας
Πριν από την έναρξη του προγράμματος προηγήθηκε η αξιολόγηση από δασκάλους και γονείς. Συλλογή πληροφοριών για κάθε παιδί έτσι ώστε να γνωρίσουμε τα ενδιαφέροντα, τις ανάγκες του, τις αντιδράσεις του και συνάμα την ετοιμότητά του για το πρόγραμμα.
Διάρκεια Προγράμματος
Το πρόγραμμα διεξάχθηκε σε 12 δομημένες συναντήσεις διάρκειας μίας ώρας και ήταν αυστηρά προσαρμοσμένο στις ανάγκες της ομάδας.
Η σκέψη και το συναίσθημα στην προσχολική ηλικία
Τα παιδιά ηλικίας 3-7 ετών δυσκολεύονται στην κατανόηση των σκέψεων τους . π.χ. ερμηνεύουν τη σκέψη ως μια εσωτερική ανθρώπινη δραστηριότητα η οποία αναφέρεται σε μια αναπαράσταση της πραγματικότητας ή σε κάτι φανταστικό. Δεν είναι ενήμερα ότι οι άνθρωποι σκέφτονται συνεχώς και αβίαστα. Επίσης, ενώ τα παιδιά προσχολικής ηλικίας έχουν την ικανότητα να αναγνωρίζουν τα θετικά συναισθήματα δυσκολεύονται στο να αναγνωρίσουν και να ερμηνεύσουν τα αρνητικά συναισθήματα όταν αυτά τα βιώνουν κάποιοι άλλοι. Πιο συγκεκριμένα η δυσκολία τους είναι στο να αντιληφτούν αν κάποιος νιώθει ένα πραγματικό συναίσθημα ή απλά δίνει αυτή την εντύπωση (Θάνου, Α. Γ. 2011).
Τεχνικές και μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν
Οι δράσεις της ομάδας είχαν βιωματικό χαρακτήρα και κεντρικά σημεία τους αποτέλεσαν η τροποποίηση των αυτόματων σκέψεων, τα συννεφάκια σκέψης, οι δεξιότητες επίλυσης προβλήματος, οι τεχνικές χαλάρωσης, τα παιχνίδια ρόλων, η αφήγηση ιστοριών, το σχέδιο- ζωγραφική, και η έκθεση τόσο στη φαντασία, όσο και στην πραγματικότητα.
Θεματικές ενότητες του προγράμματος
- Αυτογνωσία
- Αναγνώριση και έκφραση συναισθημάτων.
- Ψυχοεκπαίδευση στο άγχος
- Σύνδεση σκέψης – συναισθήματος – συμπεριφοράς
- Διεργασιακά λάθη.
- Εκπαίδευση σε τεχνικές διαχείρισης του άγχους.
- Διεκδικητική συμπεριφορά
Η εμπειρία μας από την ομάδα
Στη διάρκεια των συναντήσεων, τα παιδιά είχαν την ευκαιρία να μιλήσουν για όσα τα φοβίζουν ή τα αγχώνουν και να μοιραστούν την εμπειρία τους με την ομάδα. Το γεγονός αυτό, βοήθησε στο να φυσιολογικοποιηθούν οι φόβοι τους, καθώς πήραν υποστήριξη από τα υπόλοιπα μέλη και διαπίστωσαν ότι κάποιες από τις δυσκολίες τους ήταν κοινές (κυρίως λόγω του αναπτυξιακού τους σταδίου, πχ, ο φόβος του κλέφτη, τα φαντάσματα, ο φόβος της εγκατάλειψης, ή ο φόβος διαφόρων ζώων).
Τους δόθηκε η δυνατότητα να επανεξετάσουν καθημερινές δυσκολίες, να αναζητήσουν εναλλακτικούς χειρισμούς, και να δουν κάποιες καταστάσεις της ζωής τους ως λιγότερο απειλητικές και επικίνδυνες. Επίσης, μέσα από τις δραστηριότητες της ομάδας, τα παιδιά παροτρύνθηκαν έτσι ώστε να ενισχύσουν τα δυνατά τους σημεία και την αίσθηση επάρκειάς τους και να ανταποκρίνονται στις προκλήσεις των σχέσεων.
Τέλος, οι δράσεις έδωσαν στα παιδιά ερεθίσματα έτσι ώστε να συνεργαστούν για την επίλυση προβλημάτων, να λειτουργήσουν αλληλοϋποστηρικτικά και να «επανασυστηθούν» σε ένα διαφορετικό πλαίσιο από αυτό της σχολικής τάξης.
Κλείνοντας, θέλουμε να ευχαριστήσουμε θερμά το Πρότυπο Ιδιωτικό Κέντρο Προσχολικής Αγωγής «Ναυτίλος» για την εμπιστοσύνη και τη συνεργασία του στην υλοποίηση του προγράμματος.
ΟΜΑΔΑ ΜΙΤΟΣ
Αθηνά Σύφαντου, Ψυχολόγος
Γιάννα Παπαδοπούλου, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας
Facebook Page: https://www.facebook.com/omadamitos/