Ο ρόλος του νηπιαγωγείου στην πρώιμη ανίχνευση και πρόληψη των μαθησιακών δυσκολιών
Στη σημερινή εποχή είναι ευρέως αποδεκτό, ότι όλοι οι γονείς επιθυμούν τα παιδιά τους να έχουν μια πολύ καλή ακαδημαϊκή απόδοση, μια και αυτή ενδέχεται να τους δώσει ένα καλύτερο μέλλον, πιο ευοίωνο με ανοικτούς δρόμους και ευκαιρίες για επιτυχία. Μια μερίδα παιδιών όμως, θα αντιμετωπίσουν δυσκολίες στο σχολικό πλαίσιο. Τα παιδιά αυτά, ενδεχομένως να ανήκουν στο ευρύτερο φάσμα των Μαθησιακών Δυσκολιών.
Τι είναι Μαθησιακές Δυσκολίες
Ο όρος μαθησιακές δυσκολίες αναφέρεται σε κάθε είδους προβλήματα που οδηγούν στη σχολική υποεπίδοση ή αποτυχία σε παιδιά που έχουν κανονική φοίτηση, παρακολουθούν το πρόγραμμα της τάξης τους, δεν κατατάσσονται στα “άτομα με ειδικές ανάγκες”, δεν παρουσιάζουν συγκεκριμένα και σοβαρά νοητικά, ψυχολογικά ή σωματικά προβλήματα.
Οι μαθησιακές δυσκολίες αποτελούν μία αναπτυξιακή διαταραχή, όπου μπορεί να ανιχνευθεί από τα πρώτα χρόνια της ζωής του ατόμου με χαρακτηριστικά τις δυσκολίες στη χρήση και οργάνωση του γραπτού λόγου αλλά και τις δυσκολίες στην ανάγνωση. Η μη έγκαιρη αντιμετώπιση της εγκυμονεί δυσκολίες ζωής που ίσως δεν θα μπορέσουν να ξεπεραστούν (Τζουριάδου, 2006).
Η διάγνωση συνήθως των Μαθησιακών Δυσκολιών, γίνεται συνήθως με την αρχή της φοίτησης του παιδιού στο Δημοτικό Σχολείο. Εντούτοις, φαίνεται πως παιδιά που εκδήλωσαν μαθησιακές δυσκολίες κατά τη διάρκεια της φοίτησής τους στο Δημοτικό σχολείο, εμφάνισαν, στην πλειονότητά τους, κάποιες πρώιμες ενδείξεις κατά τη νηπιακή ηλικία, που αφορούσαν κυρίως τη δυσανάλογη, σε σχέση με τα συνομήλικα τους παιδιά, δυσκολία στην κατάκτηση, την ανάκληση και τη διαχείριση γνώσεων, χρήσιμων κυρίως για την εκτέλεση καθημερινών δραστηριοτήτων.
Έτσι, όσο πιο νωρίς εντοπιστούν οι δυσκολίες αυτές, τόσο πιο ευοίωνο προδιαγράφεται το μέλλον των παιδιών αυτών τόσο στο μαθησιακό, όσο και σε άλλους τομείς.
Η πρόληψη στις μικρές ηλικίες, όπως και σε κάθε ηλικία, είναι πολύ σημαντική καθώς μέσα από την λεπτομερή και εμπεριστατωμένη αξιολόγηση μπορούν να εντοπιστούν τα σημεία εκείνα τα οποία, που εάν παραμεληθούν και δεν εντοπιστούν εγκαίρως, είναι ικανά, αργότερα και όταν το παιδί θα έρθει σε επαφή με τον γραπτό λόγο, να οδηγήσουν σε δυσκολίες τόσο στην κατάκτηση και επεξεργασία του γραπτού λόγου (διαταραχές σχολικής μάθησης: Μαθησιακές δυσκολίες / Δυσλεξία) όσο και στην επεξεργασία του προφορικού λόγου (εξελικτικές φωνολογικές διαταραχές και ψυχοσυναισθηματικές διαταραχές.
Ο ρόλος του νηπιαγωγείου
Το νηπιαγωγείο ως χώρος εκπαίδευσης, αποτελεί ίσως το πιο σημαντικό σχολικό πλαίσιο, μια και σε αυτό εδραιώνονται οι βάσεις για την περαιτέρω σχολική ζωή ενός μαθητή. Το νηπιαγωγείο ως εκπαιδευτικός χώρος, παρέχει στα παιδιά πολλές ευκαιρίες ανάπτυξης, διερεύνησης, ανακάλυψης, παιχνιδιού και απόλαυσης. Ο χώρος αυτός είναι ένας χώρος στον οποίο μπορεί κανείς να εντοπίσει παιδιά τα οποία αντιμετωπίζουν δυσκολίες, χωρίς αυτή η διαδικασία να είναι επίπονη συναισθηματικά για τα παιδιά.
Το νηπιαγωγείο είναι χώρος συνολικής, σφαιρικής εκπαίδευσης του παιδιού. Σύμφωνα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα ο γενικός σκοπός του νηπιαγωγείου είναι η ισόρροπη και ολόπλευρη ανάπτυξη των νηπίων μέσα σε κλίμα ελευθερίας , ασφάλειας και προβληματισμού. Στις μέρες μας όμως, που όλο και περισσότερα στοιχεία έρχονται στο φως σχετικά με τις μαθησιακές δυσκολίες και τα αναπτυξιακά προβλήματα ο ρόλος της νηπιαγωγού διευρύνεται. Καλείται όχι μόνο να εκπαιδεύσει, αλλά και να διακρίνει τυχόν δυσκολίες των νηπίων ώστε να είναι δυνατή μια έγκαιρη παρέμβαση. Είναι ένα από τα πλέον δύσκολα καθήκοντα ενός παιδαγωγού με πολλές προεκτάσεις. Το νηπιαγωγείο μπορεί να παίξει ένα πολύ σημαντικό ρόλο στην πρόληψη δευτερογενών προβλημάτων. Οι νηπιαγωγοί έχοντας πολλές ώρες ένα παιδί που πιθανόν αντιμετωπίζει κάποιο πρόβλημα ανάμεσα σε άλλα παιδιά (που δίνουν το μέσο όρο ανάπτυξης και δεξιοτήτων τουλάχιστον σε επίπεδο τάξης) μπορούν με τη μέθοδο της παρατήρησης και της καταγραφής της συμπεριφοράς να υποπτευθούν, να αναγνωρίσουν και να κατανοήσουν τις διαφορές που χαρακτηρίζουν τα παιδιά αυτά (Μαρκοβίτης, 1998).
Στο νηπιαγωγείο δεν μπορεί κανείς να διαγνώσει ένα παιδί ότι παρουσιάζει Μαθησιακές Δυσκολίες, μια και οι Μαθησιακές Δυσκολίες, μπορούν να γίνουν διαγνώσιμες μετά την ηλικία των έξι ετών. Στο νηπιαγωγείο μπορούν όμως να εντοπιστούν δυσκολίες, για τις οποίες αν δεν γίνει παρέμβαση, μπορούν στη συνέχεια να μετατραπούν σε μαθησιακού τύπου δυσκολίες, κατά τη φοίτηση του παιδιού στη Δημοτική Εκπαίδευση.
Ασφαλώς ούτε οι νηπιαγωγοί δεν κάνουν ακριβή διάγνωση. Κάτι τέτοιο ούτε στην αρμοδιότητά τους είναι, ούτε σωστό από δεοντολογική άποψη. Είναι ευνόητο ότι τέτοιου είδους διάγνωση γίνεται από ομάδα ειδικών επιστημόνων και πάντα σε συνεργασία με την οικογένεια. Η συνεισφορά όμως των νηπιαγωγών μπορεί να αποδειχτεί σημαντική.
Πότε πρέπει να ανησυχήσουν οι γονείς
Πολλοί εκπαιδευτικοί της προσχολικής ηλικίας έχουν επιδιώξει να συνθέσουν μία γενική εικόνα των παιδιών που μελλοντικά θα έρθουν αντιμέτωπα με σχολικές δυσκολίες. Το προφίλ των παιδιών αυτών περιλαμβάνει κινητικές και γλωσσικές δυσκολίες. Χαρακτηριστικά παραδείγματα αποτελεί η αδυναμία τους να διαχειριστούν αντικείμενα εύστοχα, να περιγράψουν κάποιο αντικείμενο, να συμμετέχουν σε μία συζήτηση, να ονοματίσουν σχήματα και χρώματα, να διατηρήσουν την προσοχή τους σε συγκεκριμένες δραστηριότητες, να ακολουθήσουν οδηγίες αλλά και να αλληλεπιδράσουν με τους άλλους. ( Ηallahan, Kauffman, Lloyd, 1996)
Συγκεκριμένα , οι δυσκολίες που μπορεί να εμφανιστούν στα νήπια είναι οι εξής:
Λόγος και ομιλία
- Δυσκολίες στην άρθρωση
- Έλλειμμα στη φωνολογική επίγνωση
- Περιορισμένη χρήση λεξιλογίου
- Δυσκολία στην εκμάθηση νέων λέξεων
- Μη επαρκής αφηγηματικός λόγος
- Δυσκολία στην οργάνωση της προφορικής έκφρασης
- Δυσκολίες στη μη λεκτική επικοινωνία
Δυσκολίες λεπτής κίνησης
- Δεν μπορεί να κρατήσει καλά το μολύβι και δεν μπορεί να ελέγξει την κίνηση του μολυβιού
- Δεν μπορεί να χρωματίσει στο πλαίσιο
- Δεν μπορεί να ελέγξει την κίνηση του ψαλιδιού
Δυσκολίες συγκέντρωσης
- Δυσκολία στην παρακολούθηση μιας ιστορίας
- Δεν μπορεί να μείνει συγκεντρωμένο σε ένα διάλογο
- Δεν μπορεί να ολοκληρώσει μια δραστηριότητα με την οποία ασχολείται
- Δεν μπορεί να εστιάσει την προσοχή του σε λεπτομέρειες ή κάνει λάθη απροσεξίας στις σχολικές εργασίες
- Χτυπάει τα χέρια και πόδια ή στριφογυρίζει όταν κάθεται
- Δυσκολεύεται να δώσει προσοχή για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα σε σχολικά έργα
- Φαίνεται σαν να μην ακούει όταν οι άλλοι του απευθύνουν τον λόγο
- Έχει δυσκολίες να ασχοληθεί με ήσυχες δραστηριότητες
- Μιλά πάρα πολύ
- Αποφεύγει εργασίες που απαιτούν νοητική ένταση
Δυσκολίες κατανόησης
- Το παιδί ενώ φαίνεται ότι μας παρακολουθεί δεν μπορεί να κατανοήσει την ιστορία που ακούει, άρα έχει δυσκολία με τις ερωτήσεις που του υποβάλλονται
- Μπορεί επίσης να αντιμετωπίζει δυσκολία στην αναδιήγηση της ιστορίας
- Δυσκολία στην εκτέλεση εντολών
Δυσκολίες προμαθηματικών εννοιών
- Δυσκολεύεται στις πρωτομαθηματικές έννοιες π.χ. Μεγάλο-μικρό, πάνω-κάτω, χρώματα, σχήματα, ταξινόμηση, αντιστοίχηση
- Δυσκολία στην αναγνώριση των αριθμητικών συμβόλων, τουλάχιστον μέχρι το 5
Δυσκολίες κοινωνικοποίησης και προσαρμογής
- Το παιδί δεν ευχαριστιέται με την επαφή του με άλλα παιδιά
- Επιλέγει να παίζει μόνος του
- Κλαίει έντονα
- Έχει διάφορα ψυχοσωματικά θέματα, π.χ. Πονάει η κοιλιά του
- Δεν μπορεί να εκτελέσει οδηγίες, κανόνες
Σε περίπτωση που παρουσιάζονται στο παιδί νηπιακής ηλικίας αρκετά από τα προαναφερόμενα στοιχεία, τότε θα πρέπει οι γονείς να απευθυνθούν αρχικά στη νηπιαγωγό του παιδιού τους και στη συνέχεια σε κάποιον ειδικό.
Η πρώιμη ανίχνευση είναι υψίστης σημασίας για το μέλλον των παιδιών, επειδή μας επιτρέπει να οργανώσουμε έγκαιρα παρεμβατικά προγράμματα, να στηρίξουμε ψυχολογικά τα παιδιά και τις οικογένειές τους και να προλάβουμε ίσως περισσότερο σοβαρές επιπλοκές.